Het KID Centrum - Zwanger via een zaaddonor
Nataal januari 2012, editie 11
Een op de tien heteroparen in Nederland krijgt te maken met ongewenste kinderloosheid, doordat het paar verminderd vruchtbaar is. Maar het zijn niet alleen heteroparen die soms een zaaddonor zoeken, ook alleenstaanden en lesbische stellen zoeken in toenemende mate een donor om hun kinderwens te vervullen.
Tekst: Jessica de Jong
Dr. Jan-Paul Roovers is gynaecoloog in het Academisch Medisch Centrum Amsterdam (AMC) en medisch directeur van het KID Centrum Amsterdam (KCA). Er zijn acht KID Centra, twee daarvan bieden intra-cervicale inseminatie donorzaad (ICI-D), om een zwangerschap door middel van kunstmatige inseminatie met donorzaad (KID) te bewerkstelligen.
Gemêleerd gezelschap
‘Heterostellen met een niet vervulde kinderwens gaan vrijwel altijd eerst naar een regulier ziekenhuis. Lukt het niet om daar zwanger te worden, dan behoren adoptie of een KID-behandeling tot de mogelijkheden.’ Naast heteroseksuele stellen melden zich ook alleenstaanden of homoseksuele stellen. We hebben te maken met een heel gevarieerd cliëntenbestand’, stelt Roovers.
Aanmelding donor
‘De zaaddonor kan zich aanmelden via een uitgebreid en zorgvuldig aanmeldingsproces. De donor wordt altijd geselecteerd door het AMC, waar de zaadbank is gevestigd. Iedere potentiele donor voert met meerdere personen gesprekken, onder meer met een psycholoog, om te onderzoeken of de donor alle gevolgen van het donorschap wel kan overzien. Ook wordt wet- en regelgeving uitgelegd. Eventuele kinderen kunnen over een x aantal jaren voor zijn deur staan. Het aantal geslaagde concepties met een donor wordt om die reden ook beperkt gehouden’, legt Roovers uit.
‘De donoren die leveren aan het KID Centrum, zijn zeer gemotiveerd. Hun ideaalbeeld is het bijdragen aan de onvervulde kinderwens. Dat ze zich zoveel mogelijk voort willen planten speelt geen rol. Dit is, tijdens het gesprek met de psycholoog, ook een van de selectieonderwerpen. Verder wordt na aanmelding de kwaliteit van het zaad bekeken. Alleen zaad met bovengemiddelde kwaliteit komt door de selectie, omdat zaad wordt ingevroren en daardoor een gedeelte van de kwaliteit verloren gaat.’
In actie voor kinderwens
‘Een vrouw met een kinderwens vult eerst via de website een aanvraagformulier in. Dat vormt, met de leeftijdsgrens van 42 jaar, de eerste screening in het zorgvuldig uitgestippelde traject.’
‘Vragen rond de medische achtergrond en vragen van psychologische aard staan op het vragenformulier. Een arts, KID-verpleegkundige - ook wel bekend als fertiliteitsverpleegkundige - en een psycholoog bekijken dit om na te gaan of iemand in essentie lichamelijk en psychisch gezond is om zwanger te worden. Ze wordt eerder opgeroepen als er bijvoorbeeld afwijkingen in de cyclus of een vervroegde overgang gesignaleerd wordt’, somt Roovers op. ‘Een op de 100 vrouwen komt op haar veertigste vervroegd in de overgang en bij dertigjarigen is dat een op de 1000 vrouwen.’
Gesprek met psycholoog
‘In het voortraject wordt via counseling nagegaan of de cliënt en eventueel partner tegen de behandeling en hobbels die hen mogelijk te wachten staan, bestand is.
‘De psychologe die het gesprek voert is verbonden aan het AMC en heeft jarenlange ervaring met mannen en vrouwen die te maken hebben met deze problematiek. Ze kijkt naar de weerbaarheid, het incasseringsvermogen en de timing. Aan de hand van dat gesprek adviseert de psychologe het team of er met de behandeling gestart kan worden. Bestaat er enige twijfel in het team, dan wordt de case voorgelegd in de multidisciplinaire bespreking van het AMC.’
Relatiekansen
‘Een heteroman met één actieve zaadcel kan via microchirurgie en ISCI nog heel goed een kind krijgen’, weet Roovers, ‘maar zodra de heteroman onvruchtbaar is, brengt het schuldgevoelens en psychisch nadelige gevolgen voor de relatie met zich mee. Er wordt nagegaan of het stel dat verwerkt heeft. Ook de omgang met het donorproces nu hijzelf niet de vader is en hoe ze straks gaan vertellen dat hij niet de biologische vader is.’
‘Lesbische stellen komen voor de vragen te staan wie het kind gaat dragen en als het mis gaat of dan de ander het kind gaat dragen.’
‘We krijgen te maken met jonge vrouwen met een ideaalbeeld. Zij willen een kind, maar zonder partner, dan speelt de vraag hoe zij het op gaat voeden. Oudere alleenstaande vrouwen die geen partner hebben gevonden en een kind willen, wijzen wij op het feit dat een alleenstaande vrouw met een kind soms nog moeilijker een partner kan vinden dan zonder kind.’
De KID-verpleegkundige
‘Pas na de selectie door de psychologe wordt de volgende stap gezet. Er volgt een intake met een KID-verpleegkundige. In dat inleidingsgesprek legt zij uit wat je te wachten staat bij de inseminaties, wat prenatale diagnostiek inhoudt. Ze geeft advies over het gebruik van foliumzuur, ze regelt op het eind van het traject de aansluiting naar de verloskundige en geeft aan welke begeleiding je kunt verwachten gedurende de gehele procedure.’
Voorkeur
‘Dan worden de kenmerken van de donor gematched met die van de cliënt. Gedeeltelijk kan zij haar voorkeur, zoals kleur haar en ogen opgeven. Kenmerken als humoristisch, atletisch, impulsief zijn niet te maken, wij selecteren voornamelijk op biologische kenmerken. Hoewel ook dat geen garantie geeft, er is namelijk altijd nog het genetische component van de moeder en de afhankelijkheid van het beschikbare materiaal. Toch wordt zoveel mogelijk naar gelijkenis gezocht, bijvoorbeeld omdat niet ieder heterostel aan de omgeving wil vertellen dat de vader niet de biologische vader is.’
‘De donor kan zijn voorkeur niet aangeven, bijvoorbeeld dat zijn sperma alleen bij een alleenstaande moeder terecht mag komen en niet bij een lesbisch stel. Het donorschap is onvoorwaardelijk.’
De inseminatie
‘Bij de daadwerkelijke inseminatie zijn er vrouwen die zelf het zaad in willen brengen via zelf inseminatie. Dit is meestal wanneer het sperma van een bekende is. In andere gevallen kiest men vooral voor een behandeling door het KID Centrum.’
‘Om in de juiste periode van de cyclus van de vrouw te beginnen, start het traject thuis, waar de vrouw via haar urine meet of de eisprong plaatsvindt. Is dit het geval, dan meldt ze dit via internet aan het KID Centrum. Per cyclus wordt er vervolgens twee keer geïnsemineerd op twee achtereenvolgende dagen. Het zaad wordt ingebracht in de baarmoedermond.’
‘Volgt op de twee inseminaties een menstruatie, dan wordt in de volgende cyclus weer twee keer geïnsemineerd’, legt de medisch directeur uit. ‘In totaal worden zes cycli gebruikt waarin twee inseminaties plaats vinden, tot een maximum van twaalf inseminaties.’
Wachttijd
‘De behandeling is poliklinisch en de inseminatie zelf duurt ongeveer vijf minuten. We rekenen altijd 20 tot 30 minuten voor de totale behandeling, omdat de KID-verpleegkundige uitleg geeft en de mogelijkheid biedt om vragen te stellen.’
‘Achteraf kunnen vragen via de email gesteld worden, zodat intakegesprekken of behandelingen van anderen niet onderbroken worden door telefonische vragen. Dit is puur een efficiency-oplossing.’
Dat de invoering van de wet donorregistratie de oorzaak zou zijn dat minder donoren zich aanmelden en daardoor wachtrijen zijn ontstaan, schuift Roovers van tafel. ‘Er zijn zeker wachtrijen, die variëren in Nederland van een tot soms wel twee jaar,’ bevestigt hij. ‘In Amsterdam is het voorheen wel tweeëneenhalf jaar geweest. Nu wacht je bij ons zes maanden, dat is landelijk gezien vrij kort. De oorzaak is hier zorgvuldigheid. De wachtlijst komt niet door een afname van het aantal donoren. Het komt door kwaliteit van het traject. Door de lage dekking via de zorgverzekeraars kunnen onvoldoende mensen voor counseling worden ingezet.’
Weloverwogen keuze
‘Het is onze taak cliënten te beschermen voor dingen die zij van tevoren niet hebben kunnen overzien. Dit is ook waarin wij ons onderscheiden van andere centra.’
‘Nadat men zich heeft aangemeld en de procedure daadwerkelijk start, komt bijna iedereen in een twijfelperiode. Wanneer men onverwacht maar kort hoeft te wachten, wordt misschien niet een weloverwogen keuze gemaakt. Een korte wachttermijn is ook helemaal zo erg nog niet,’ stelt de arts. ‘Femke Kop, gynaecologe in opleiding, heeft onderzoek gedaan naar deze tak van zorg bij de acht centra in Nederland. Daaruit kon geconcludeerd worden dat alle centra hetzelfde nastreven, maar het zorgproces anders invullen. Psychologe Marja Visser die verantwoordelijk is voor de intake van nieuwe cliënten, heeft wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de kwaliteit van counseling zoals wij dat toepassen, zodat we deze counseling steeds verder kunnen verbeteren.’
Kosten
‘De cliënt betaalt niets voor de behandeling. Behalve voor het opslaan van het zaad en matchen van de donor. Daarvoor betaalt ze een eenmalig bedrag van 385 euro. Het ziekenhuis declareert rechtstreeks bij de ziektekostenverzekeraar, op die manier betaalt de cliënt ons niets. Al heeft een gezonde alleenstaande die een kind wil via een donor formeel gesproken geen medisch probleem, de vergoeding is voor iedereen hetzelfde, heel soms een kleine eigen bijdrage.’
Kans op zwangerschap
‘Geeft de vrouw een melding aan het KID dat ze overtijd is, dan wordt ze door de KID-verpleegkundige geïnformeerd wat de vervolgstappen zijn. Zo doet de cliënt thuis zelf een zwangerschapstest en op het centrum wordt vervolgens een echo gemaakt. Als die positief is, wordt ze overgedragen aan de verloskundige.’
'Er is een kans van ongeveer 20% om zwanger te worden gedurende de zes cycli dat KID wordt gegeven. Op de afdeling vinden wij het leuk als iemand zwanger raakt. Er wordt dan meestal direct met elkaar bekeken wie die inseminatie heeft gedaan. Als bij een zwangerschap de eerste echo wordt gemaakt leeft iedereen blij mee.’ Dat vormt voor Roovers de persoonlijke motivatie voor dit werk. ‘Moeten stellen zonder kinderen accepteren dat de situatie zo is, terwijl wij een oplossing kunnen bieden? Het is een mooi zorgproces met maatschappelijk betrokkenheid.’
Snelle zwemmers
‘Wanneer het niet gelukt is om na die zes cycli zwanger te raken, wordt het zaad eerst opgewerkt’ in het laboratorium. De prostaglandines worden uit het zaad verwijderd, omdat die hevige krampen in de baarmoeder kunnen veroorzaken en de kwalitatief beste zaadcellen (in de volksmond wel eens ’de snelle zwemmers’ genoemd) worden geselecteerd om kans op de zwangerschap te vergroten.’
‘In tegenstelling tot de primaire behandeling waar het zaad in de baarmoedermond werd ingebracht, wordt het nu in de baarmoederholte ingebracht. Dit heet Intra-uteriene inseminatie (IUI). In de toekomst wil het KID Centrum deze vervolgbehandelingen zelf aanbieden, maar op dit moment worden cliënten verwezen naar het AMC, die de behandeling van het KID Centrum overneemt.’