Kinderwensspreekuur bereikt doelgroep nog niet
Nataal mei 2011, uitgave 8
In ons land bieden ruim honderd verloskundepraktijken een kinderwensspreekuur aan. Toch loopt het niet storm. Ligt dat aan het spreekuur of aan de politiek, die geen geld voor een landelijke invoering uittrekt? Een verkenning in het veld.
Tekst: Dana Ploeger
Ruim honderd verloskundigenpraktijken werken met een kinderwensspreekuur. Ook 25 ziekenhuizen bieden een tweedelijns spreekuur aan. Het preconceptiespreekuur is opgezet om vrouwen en hun partners voorlichting te geven over hun leefwijze en gezondheidsrisico's vóór en tijdens de zwangerschap. Hierbij zijn het slikken van foliumzuur, beperkt medicijngebruik, infectie preventie, vermijden van risico's op het werk, stoppen met roken en drinken van alcohol en gezond eten belangrijk.
Verbazing
De verloskundigen en gynaecologen die al dergelijke adviesspreekuren houden, zijn hogelijk verbaasd als begin dit jaar het spreekuur niet in het hele land wordt ingevoerd. Dat was beloofd door de politiek en geadviseerd door de Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte, waarin alle partijen rondom geboortezorg zijn vertegenwoordigd. Maar minister Schippers van Volksgezondheid beslist anders. 'Ik kan mijn geld maar één keer uitgeven', is haar repliek en ze kiest voor het instellen van enkele pilots. Ook de doelgroep past ze aan. In plaats van een spreekuur voor alle potentiële zwangeren, kiest ze voor tienermoeders, vrouwen in achterstandswijken en sociaal-economisch zwakkere groepen in het landelijk gebied. De meest lastige doelgroep.
Ziel en zaligheid
De teleurstelling over de veranderde koers van de minister is groot. Bij verschillende kamerleden en de verloskundigen, die hun ziel en zaligheid in dit spreekuur hebben gestopt. De vraag is hoe het kinderwensspreekuur loopt. Klopt het idee van de minister dat deze spreekuren alleen worden bezocht door goed geïnformeerde, hoogopgeleide vrouwen? En is zo'n spreekuur voor hen dan niet zinvol? Alice Dikken van Verloskundigenpraktijk Bergen op Zoom beaamt dat de lastige doelgroep uit de achterstandswijken moeizaam wordt bereikt. 'In eerste instantie was dat de opzet, omdat je bij vrouwen die ongezond leven veel winst kunt halen. Ik zie ze alleen niet op mijn kinderwensspreekuur. Dat zijn de hoogopgeleide vrouwen die alles al op internet hebben gelezen en hier bevestiging van die informatie zoeken. Absoluut zinvol, maar niet hoogstn oodzakelijk.'
Dikken voert zo'n vijf á tien gesprekken per jaar. 'Veel te weinig eigenlijk. Ondanks voorlichtingscampagnes is de animo niet groot. Toch vind ik wel dat het spreekuur moet blijven, het is zonde het af te schaffen. Ik denk persoonlijk dat er meer winst te behalen valt als er voorlichting op middelbare scholen wordt gegeven. In ons land moet een sfeer ontstaan van automatisch informatie krijgen over zwanger worden. Zodat elke jonge vrouw meerdere malen hoort dat ze gezonder moet leven, niet moet roken of drinken in aanloop naar een zwangerschap. Dat is doeltreffender, verwacht ik.'
Winst
Haar collega Nicole Manders van praktijk 't Noorden in Eindhoven merkt ook dat de oorspronkelijke doelgroep uit de achterstandswijken nauwelijks bereikt wordt. Maar zij is het er niet mee eens dat daarmee ook het nut van het spreekuur komt te vervallen. 'Natuurlijk is er superveel winst te halen bij een vrouw die een pakje sigaretten per dag rookt. Maar deze vrouwen zijn ook moeilijker te motiveren helemaal te stoppen. De winst zit vooral in die vrouw die vijf tot tien sigaretten per dag rookt en erg gemotiveerd is om zo gezond mogelijk zwanger te worden. Omdat deze groep vaak te weinig of niet op de hoogte is van de risico's op de vruchtbaarheid en vroege zwangerschap, kun je juist in deze groep heel veel bereiken. Daarbij wil ik graag stellen dat informatie van internet niet altijd de juiste is. Op dit spreekuur heeft een vrouw een uur lang volledige aandacht voor haar persoonlijke situatie. Het gesprek gaat het niet alleen over rauwmelkse kazen en het verschonen van de kattenbak. Samen doorloop je de medische en familiaire geschiedenis, je kijkt naar medicijnen, leefstijl, eetgedrag en het slikken van foliumzuur. Ook goed geïnformeerde vrouwen horen nieuwe dingen en gaan met een geruster hart de deur uit.'
Gemiste kans
Manders vindt het een gemiste kans dat de minister kiest voor pilots. 'Verloskundigen hebben al veel ervaring met de spreekuren en praktijken hebben flink geïnvesteerd in het opleiden van de verloskundigen.' Zelf geeft Manders les aan de Academie voor Verloskunde in Maastricht. 'Het is jammer want vorig jaar zat de cursus bomvol en gingen zelfs de meest sceptische mensen enthousiast de deur uit. Het werkt demotiverend dat de minister het advies van de stuurgroep over preconceptiezorg niet opvolgt. We merken dit nu in een lichte afname van het aantal aanmeldingen voor de preconceptiescholing. Inmiddels zijn in ons land zeshonderd verloskundigen opgeleid in het aanbieden van zo'n spreekuur, dus is het zonde dat we er niet breed mee aan de slag kunnen. Gelukkig vergoeden veel zorgverzekeraars het spreekuur in het aanvullende pakket, maar dan mis je wel weer die moeilijke doelgroep.'
Project Gezond Zwanger
In Groningen laat de Verloskundige Stadspraktijk Groningen het er niet bij zitten. Verloskundige Marian Noordhoek voert sinds twee jaar regelmatig kinderwensspreekuren en is zeer tevreden. 'Wij zien jaarlijks zo'n vijftien vrouwen en dat levert altijd wat op. Ook vrouwen die al veel weten, krijgen toch nog informatie die ze niet kenden. We zijn erg teleurgesteld in de minister, maar leggen het hoofd niet in de schoot.' De praktijk is samen met collega's uit de eerste, tweede-, en derdelijns geboortezorg in het noorden, de AVAG en de gemeente Groningen gestart met het project 'Gezond Zwanger Groningen'.
'Met die projectgroep willen we stevig inzetten op het bereiken van de moeilijke doelgroep', zegt Noordhoek. 'Daar is veel winst te behalen en dat willen we proberen. Uit een kleinschalige enquête bleek dat 91 procent van de jongeren en jonge zwangeren het kinderwensspreekuur niet eens kent. Wat wij willen is dat goede preventieve zorg voor aanstaande zwangeren algemeen bekend wordt en dat iedereen zo'n gesprek kan krijgen. We denken nu aan groepsbijeenkomsten in buurthuizen en individuele consulten bij de verloskundige. Het moet zo laagdrempelig mogelijk zijn. Eigenlijk moet al deze informatie een keer in een aflevering van Goede Tijden, Slechte Tijden te zien zijn. Dan weet die hele doelgroep ineens hoe normaal het is gezonder te leven voordat je zwanger wordt. Dat zou geweldig zijn.'
In kannen en kruiken
Ondanks dat de aantallen vrouwen die naar deze consulten komen niet hoog zijn, blijken de meeste verloskundigen enthousiast over het concept. Ook geven ze aan dat het nog pril is. Het oorspronkelijke idee dateert van 2006 en dan kun je niet verwachten dat vijf jaar later alles in kannen en kruiken is. Naast het spreekuur bij verloskundigen, zijn ook 25 ziekenhuizen actief op dit vlak. Een betrokken gynaecoloog is Sabina Rombout uit het Albert Schweitzer ziekenhuis in Dordrecht. Zij is namens de NVOG betrokken bij de Werkgroep Preconceptiezorg en bestiert een goedlopend spreekuur in haar ziekenhuis. 'Ik krijg voornamelijk vrouwen die verwezen zijn via andere specialisten en huisartsen, maar zie ook vrouwen die het spreekuur vinden via internet. Het verschil met ons spreekuur en dat van een verloskundige is dat ik voornamelijk mensen spreek met een verhoogd risico op complicaties bij een eventuele zwangerschap. Door deze vrouwen vóór de zwangerschap te spreken, kunnen bijvoorbeeld schadelijke medicijnen worden omgezet in een veiliger middel of kan nader onderzoek worden ingezet naar eventuele oorzaken van een eerdere gecompliceerde zwangerschap. Ook geven we erfelijkheidsadvies en maken een plan voor de zwangerschapscontroles en bevalling.'
'Opvallend is dat bij vrouwen met chronische ziekte of belaste voorgeschiedenis tijdens het consult vaak andere risico's aan het licht komen, voornamelijk over hun leefstijl. Daarom ben ik ervan overtuigd dat er veel winst te behalen is met het kinderwensspreekuur bij vrouwen die op het eerste gezicht misschien geen risico's hebben, maar die toch ongezonder leven dan goed is voor een zwangerschap. Denk aan te zwaar, rokend, slecht etend, weinig bewegend. Vaak weten deze vrouwen niet wat het werkelijk betekent voor hun kindje als ze door blijven roken', vertelt de gynaecoloog.
Voorlichting
Volgens Rombout zijn er meerdere redenen dat het kinderwensspreekuur nog geen storm loopt. 'Vrouwen kennen het concept nog te weinig, artsen verwijzen niet genoeg door en het ligt ook aan onze cultuur. In Nederland vertellen vrouwen niet snel dat ze bezig zijn met zwanger worden, laat staan dat ze gezien willen worden bij een praktijk verloskunde. Zij houden het lang privé, waardoor het lastig is deze vrouwen op het spreekuur te krijgen.
Voorlichting is dus prioriteit nummer één, zowel voor vrouwen als professionals.'
Een begin is de nieuwe folder 'Kinderen krijgen? Een goede start begint véé³r de zwangerschap' die verspreid wordt onder huisartsen, gynaecologen, verloskundigen, apothekers en GGD'en. Hierin staan onder andere tips over foliumzuur, medicijngebruik, stoppen met roken en gezonde voeding, maar ook wanneer het verstandig is om een advies te vragen bij de huisarts, gynaecoloog of verloskundige. Rombout: 'Het zou geweldig zijn als een huisarts of medisch specialist verder nadenkt bij een patiënt in de vruchtbare leeftijd. Zich niet alleen focust op de behandeling van bijvoorbeeld epilepsie, psychische ziekte of hoge bloeddruk, maar haar instrueert dat zij bij kinderwens opnieuw langs moet komen voordat ze stopt met anticonceptie. Preconceptiezorg hoort wat mij betreft ook bij de huisarts, zeker als de kinderwensspreekuren voorlopig niet breed worden ingevoerd.'
ONGEZONDE LEEFSTIJL
Nederlandse zwangeren kennen een relatief ongezonde leefstijl ten opzichte van zwangere vrouwen in andere Europese landen. Zo rookt naar schatting veertien procent van de zwangeren, drinkt ongeveer vijftig procent regelmatig alcoholhoudende dranken en een onbekend aantal gebruikt drugs. Daarnaast zijn slechte voedingsgewoonten en te weinig bewegen aan de orde bij de zwangere bevolking. Een deel van hen kampt met ernstig overgewicht. Deze leefstijl zorgt ervoor dat de zwangerschap niet altijd gezond verloopt.
In het rapport 'Een goed begin' pleit de Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte voor - een herkenbaar, laagdrempelig loket waar een vrouw en haar partner terecht kunnen met vragen rond de zwangerschapswens -.
Dit loket is zowel via internet toegankelijk als fysiek in de wijk, zoals bijvoorbeeld de Centra voor Jeugd en Gezin. Bestaande instrumenten als zwangerwijzer.nl en hallowereld.nl spelen hierin een belangrijke rol. Hier kan een vrouw een vragenlijst invullen om het preconceptieconsult voor te bereiden, dat wordt verzorgd door de eerstelijns verloskundige of de (verloskundig actieve) huisarts.