Vitamine D-tekort bij pasgeborenen (2)

Nataal juli 2011, editie 9

Ruim een kwart van de pasgeboren baby's heeft een tekort aan vitamine D met allerlei gezondheidsklachten als gevolg. En dat terwijl een tekort te voorkomen is, al tijdens de zwangerschap.

Tekst: Brenda Kluijver

Arts-onderzoeker Mirjam Belderbos en kinderarts dr. Louis Bont van het UMC Utrecht onderzochten onlangs bij 156 pasgeboren baby's de relatie tussen de hoeveelheid vitamine D in het navelstrengbloed en het risico op ernstige RS-virusinfecties - de meest voorkomende luchtweginfectie bij kinderen tussen de nul en twee jaar oud. 'Aanleiding voor dit onderzoek waren eerdere resultaten uit andere studies. Laboratoriumonderzoek liet zien dat vitamine D de ontstekingsreactie door het RS-virus vermindert. Uit klinische studies bleek bovendien dat kinderen tijdens besmetting met het RS-virus lagere waarden vitamine D in hun bloed hebben', vertelt Belderbos. 'Alle kinderen raken in hun eerste levensjaren besmet met het RS-virus, maar niet allemaal worden ze ziek. Zo'n 10 procent krijgt klachten van de onderste luchtwegen, zoals ernstige hoest of piepen. Het gaat om grote aantallen: 10 procent van alle kinderen is veel. Vandaar dat we dit verder wilden onderzoeken.'

Infectie
Bij 27 procent van de 156 onderzochte baby's was er zo weinig vitamine D aanwezig in het bloed, dat de onderzoekers officieel spraken van een tekort. Dat is het geval bij minder dan vijftig nanomol per liter bloed. Na het testen van het navelstrengbloed bleven de baby's nog een jaar onder controle bij de onderzoekers. Achttien kinderen kregen in hun eerste levensjaar een ernstige luchtweginfectie met het RS-virus. Kinderen met de laagste concentraties vitamine D bleken een zes keer grotere kans op een infectie met het RS-virus te hebben.
Het is nieuw bewijs voor wat al vaker is gesuggereerd: een tekort aan vitamine D leidt tot problemen met het afweersysteem. Andere virussen zijn niet onderzocht, maar volgens Belderbos zegt de relatie tussen een vitamine D-tekort en ziekte door het RS-virus al veel over het belang van de vitamine. 'Daarnaast lopen kinderen met een vitamine D-tekort een grote kans op botontkalking, waardoor problemen aan het skelet kunnen ontstaan', zegt de arts-onderzoeker. In 2009 toonden Amerikaanse artsen bovendien aan dat vrouwen die tijdens de zwangerschap een tekort aan vitamine D hebben, een verhoogd risico lopen op een keizersnede.¹ Reden genoeg om vitamine D-inname tijdens de zwangerschap serieus te nemen.

Supplementen
Zwangere vrouwen kunnen een vitamine D-tekort bij hun ongeboren kind voorkomen door supplementen te slikken. Dat is een richtlijn van de Gezondheidsraad uit 2008, die voorschrijft dat zwangeren dagelijks tien microgram vitamine D in de vorm van een voedingssupplement moeten gebruiken. Slechts 46 procent van de vrouwen uit het onderzoek voldeed aan die richtlijn. Bij hen was een duidelijk hogere hoeveelheid vitamine D in het navelstrengbloed aanwezig. Hun baby's bleken beter bestand tegen het RS-virus. Waarom de overige vrouwen geen vitamine D-pillen slikten, is niet onderzocht. De onderzoekers vermoeden dat veel vrouwen niet weten van de richtlijn, of de risico's van niet-gebruiken onderschatten.

Stimuleren
Om ervoor te zorgen dat zwangere vrouwen vitamine D-supplementen gebruiken, is het volgens Belderbos belangrijk om hen op het nut ervan te wijzen. 'Niet alle vrouwen zijn zich bewust van de gevolgen van een vitamine D-tekort voor het ongeboren kind. Door ze daarover te vertellen, kun je suppletie stimuleren. Richtlijnen voor prenatale zorg schrijven voor dat je zwangere vrouwen moet vertellen over vitamine D-suppletie, maar er wordt nog wel eens vergeten dit advies te geven. Wij denken dat veel meer zwangere vrouwen vitamine D gaan slikken als ze weten dat ze daarmee de gezondheid van hun kind bevorderen.'

Voeding
Zonder het gebruik van supplementen is het bijna niet mogelijk om aan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) vitamine D te voldoen. De ADH ligt rond de tien microgram. Gemiddeld halen we ongeveer drie microgram per dag uit onze voeding. Vitamine D zit voornamelijk in vette dierlijke producten, zoals: vette vis (makreel, zalm, sardientjes), visolie, boter en eierdooiers. In de meeste multivitaminepillen zit voldoende vitamine D, ook voor zwangere vrouwen. 'Een speciaal vitamine D-supplement is dus niet per se nodig', zegt Belderbos. Wel is het belangrijk om niet teveel suppletie te gebruiken: bij meer dan zestig microgram per dag treden vergiftigingsverschijnselen op.

Zonlicht
Naast het gebruik van supplementen en het eten van bepaalde voedingsmiddelen, maakt het lichaam ook zelf vitamine D aan door contact met zonlicht. Als de zonkracht hoger is dan drie, in Nederland meestal alleen op warme zomerdagen, maakt de huid de meeste vitamine D aan. Zonkracht is de hoeveelheid UV-straling, bijgehouden door het KNMI. Zodra UVB-stralen in zonlicht de huid raken, begint het lichaam met de aanmaak van vitamine D. Blootstelling aan zonlicht kan de hoeveelheid vitamine D in het navelstrengbloed dus mogelijk verhogen. 'Adviseer je zwangere cliënt dan ook om elke dag in elk geval een kwartier met onbedekte handen en gezicht buiten te zijn', zegt Belderbos. 'Teveel in de zon is niet goed tijdens de zwangerschap, omdat dat pigmentvlekken en andere klachten kan veroorzaken, maar helemaal geen zonlicht is ongezond.'

Etniciteit
De relatie tussen zonlicht en vitamine D verklaart waarom het geboorteseizoen van een kind van invloed is op de bloedwaarden. In de zomer zijn de concentraties vitamine D in het bloed ongeveer anderhalf maal hoger dan in de winter. Ook etniciteit speelt een rol: vrouwen met een donkere huid hebben een verlaagde aanmaak van vitamine D door zonlicht. 'Vrouwen die gesluierd over straat gaan, hebben ook vaak een tekort aan vitamine D', zegt Belderbos. Uit promotieonderzoek in 2010 blijkt dat maar liefst de helft van de niet-westerse allochtonen in Nederland een tekort heeft.² 'Bij deze groep is het extra belangrijk om te motiveren tot suppletie.'

Net als foliumzuur
Belderbos en haar collega's hebben niet onderzocht wanneer een zwangere vrouw precies moet beginnen met de extra dosering vitamine D. 'Er is nog niemand geweest die heeft onderzocht of suppletie voor de zwangerschap zinvol is, zoals bij foliumzuur. In elk geval staat vast dat suppletie tijdens de zwangerschap belangrijk is om een tekort na de geboorte te voorkomen.'

Wat doet vitamine D precies?
Vitamine D (calciferol) is eigenlijk geen echte vitamine. Het is een chemische stof die zich gedraagt als een hormoon. Vitamine D bevordert de opname van calcium en fosfor uit voedsel en zorgt ervoor dat dit niet met de urine meegaat en dus verloren gaat. Ook beïnvloedt vitamine D het immuunsysteem positief en zorgt het ervoor dat calcium minder snel aan botten onttrokken wordt. Een bekende kinderziekte door een vitamine D-tekort is rachitis, gekenmerkt door vergroeiingen aan het skelet en stijve ledematen. Daarnaast zijn er steeds meer wetenschappelijke aanwijzingen dat vitamine D een rol speelt bij het voorkomen van depressie en verschillende soorten kanker bij volwassenen.

Meer lezen:
Het onderzoek van Mirjam Belderbos en dr. Louis Bont staat in het meinummer van Pediatrics: www.pediatrics.aappublications.org

www.gezondheidsraad.nl
www.nieuwlichtopvitamined.nl

Literatuurverwijzingen:
1. Association between Vitamin D Deficiency and Primary Cesarean Section, Anne Merewood et al, Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 2009 94: 940-945.
2. Vitamin D deficiency in a multiethnic population; determinants, prevalence and consequencesIrene van der Meer, Vrije Universiteit Amsterdam, 2010.